Op 1 april lanceerde Proximus het eerste openbare 5G-netwerk in ons land. Dat leidde al snel tot bezorgdheid op sociale media en vanuit politieke hoek over de gezondheidsgevolgen van zo’n netwerk. Hoe zit dat netwerk in elkaar? En waar liggen de gevaren?
Vanaf 1 april hebben 30 Belgische gemeenten een 5G-netwerk (op deze kaart zie je waar je zo’n 5G-signaal kan oppikken). 5G of de vijfde generatie van mobiele netwerken, is de opvolger van 4G, en zal ons toelaten om veel sneller internet te krijgen op onze mobiele telefoon, maar ook om nieuwe toepassingen zoals verbonden wagens of operaties vanop afstand te ondersteunen. Nu heeft België dus ook zo’n netwerk, maar je hebt wel een nieuwe 5G compatible smartphone én een speciaal abonnement bij Proximus nodig om er verbinding mee te kunnen maken.
Controverse
Die introductie riep al snel controverse op. Enkele burgemeesters en lokale politici uit de 30 gemeenten die het Proximus-netwerk dekt, reageerden boos. En op het internet regent het bezorgdheid over de gezondheidseffecten van 5G, dat zou alles van misselijkheid, tot kanker en zelfs het dood uit de lucht vallen van vogels veroorzaken. (Snopes deed al een factcheck van die vogel-claim). Volgens Google Trends, dat zoekopdrachten op Google in kaart brengt, zagen we in België vanaf eind maart en begin april (toen Proximus haar nieuwe netwerk aankondigde), een scherpe piek in zoekopdrachten naar 5G. Met daaraan gerelateerd zoektermen zoals corona-virus, gezondheid en danger. (lees ook het artikel van Factcheck.Vlaanderen over de claim dat 5G corona-virus veroorzaakt)
Minimalistische 5G
De bezorgdheid gaat hier vooral uit naar zogenaamde elektromagnetische straling. Telecom-apparatuur zoals zendmasten, maar ook mobiele telefoons, stoten namelijk zo’n straling uit. Deze straling is “niet-ioniserend” en zit veel lager op het elektromagnetische spectrum dan bijvoorbeeld Röntgen of gammastraling, en is dus veel minder schadelijk. Niet-ioniserende straling kan enerzijds ons lichaam opwarmen, en er bestaan anderzijds suggesties dat er ook andere gevolgen zouden zijn, zoals een verhoogde kans op kanker of misselijkheid, alhoewel die niet bewezen zijn. Daarom hebben we dus stralingsnormen, die elektromagnetische straling beperken, en ook een veiligheidsmarge daarbovenop om met onverwachte gevolgen om te gaan. 5G stoot dit soort straling uit, net zoals 2G, 3G en 4G ervoor. (dit interview biedt meer informatie over de gezondheidseffecten)
Op dat gebied verandert er dus niet veel met 5G. Daarnaast pakt Proximus 5G in een nogal minimalistische zin aan. 5G is niet één technologie, maar maar een verzamelnaam voor een heel aantal kleinere technologische vernieuwingen die ons mobiele netwerk sneller moeten maken. Zo is er een nieuwe standaard, wereldwijde regels dus over hoe een bedrijf als Proximus zijn netwerk moet opbouwen zodat het interoperabel is (zodat een Chinese telefoon dus met een Belgisch netwerk kan verbinden bijvoorbeeld). Maar het gaat ook over nieuwe antennes of nieuw frequenties op het elektromagnetische spectrum.
Wat Proximus in België doet is bestaande antennes en spectrum gebruiken, maar dan bovenop de 5G-standaard. En dat terwijl het net de nieuwe 5G-antennes en de nieuwe frequenties zouden zijn die implicaties op gezondheidsgebied zouden hebben. Er verandert dus niet zoveel met deze introductie van Proximus, en het nieuwe netwerk is grotendeels gelijk aan 4G.
Brussel
Eén element dat wel voor een lichte verhoging van de stralingsniveaus zorgt is dat er nu een extra technologie op deze netwerken draait. Daarom implementeert Proximus hun zijn 5G niet in Brussel, omdat dat Gewest één van de strikste stralingsnormen heeft van Europa, en bestaande netwerken volgens Proximus daar nu al aan hun limiet zitten. In Wallonië en Vlaanderen daarentegen had Proximus nog een marge, en wel ruimte om hun zijn netwerk uit te rollen binnen de huidige wetgeving. Die regels zitten dan nog eens ver onder internationale normen. (voor een langere uitleg van die normen, zie deze brochure van de Federale Overheid)
Crowd control
Maar zou een volwaardig 5G-netwerk de stralingsniveau’s of gezondheidsrisico’s dan wel de pan doen uitswingen? Dat hangt natuurlijk af van hoe operatoren zoals Proximus in de praktijk hun netwerken opbouwen. Maar de meeste onderdelen lijken dat alvast niet te zullen doen (zie hier voor een diepere analyse van die onderdelen).
Neem millimetergolven of mmWaves. 5G gebruikt zo in de toekomst mogelijk frequenties die hoger op het elektromagnetische spectrum liggen dan vandaag het geval is, alhoewel de straling daarvan nog steeds niet-ioniserend is. De huidige 5G-netwerken van Proximus gebruiken die frequenties voorlopig niet. Vandaag gebruikt Proximus namelijk frequenties die ze voordien inzetten voor 3G (die rond de 2100 megahertz) voor hun nieuwe netwerk. Terwijl mmWaves vanaf ongeveer 26 gigahertz (GHz) beginnen.
mmWaves worden vaak vergeleken met crowd-control wapens door critici. Maar dat klopt niet. Dit soort wapens zitten verder op het draadloze spectrum, één geplande versie gebruikt bijvoorbeeld frequenties rond de 95 GHz, en zetten daar zoveel vermogen achter dat dit de huid van doelwitten pijnlijk opwarmt. Voor telecom-apparatuur bestaan er daarentegen duidelijke internationale normen om dit te voorkomen (de Belgische wetgevingen liggen nog eens sterk onder die norm). Het is alsof je pikant Mexicaans eten gelijkstelt aan pepperspray omdat ze allebei chilipepers bevatten.Vandaag worden mmWaves al gebruikt voor radarsystemen, satellietcommunicatie en zelfs scanners op vliegvelden. Alhoewel het in België, en grote delen van Europa, waarschijnlijk nog enkele jaren duurt voordat mmWaves echt geïmplementeerd worden in telecom-netwerken, gezien de overheid dit soort frequenties moet veilen aan operatoren. Een complex proces, waar er nog geen plannen rond zijn in België.
Daarnaast zouden toekomstige 5G-netwerken nieuwe antennes bevatten. Eén zo’n nieuwe technologie heet Massive MIMO, wat betekent dat een antenne uit een heel aantal kleinere antennes bestaat, en dat het een individueel datakanaal opzet naar elke gebruiker. Dat zou de algemene stralingsniveau’s verhogen, maar verandert ook de manier waarop we blootgesteld worden aan straling. Doordat een Massive MIMO antenne enkel straling stuurt naar mensen die actief hun telefoon gebruiken, verlaagt dit mogelijk de totale straling waaraan individuen blootgesteld worden. Dat in tegenstelling tot huidige antennes die een ongeleid signaal de wereld insturen. De totale stralingsniveau’s verhogen dus mogelijk met Massive MIMO antennes, maar de straling waaraan individuen worden blootgesteld verlagen. Opnieuw gebruikt Proximus niet dit soort antennes. Ze gebruiken dus gewoon hun bestaande systemen.
Conclusie
5G-netwerken zijn allesbehalve monolithische technologieën, en in de komende jaren zullen ze stapvoets geïmplementeerd worden. Verder wetenschappelijk onderzoek is natuurlijk belangrijk, maar de huidige angst voor deze netwerken, die Proximus bijvoorbeeld dwong om ze terug af te zetten in bepaalde gemeenten, is weinig gegrond.
een gastblog van Tom Cassauwers, auteur van het boek 5G